Ku czci Serca

W lOO-LECIE WMUROWANIA KAMIENIA WĘGIELNEGO POD JEZUICKI KOŚCIÓŁ SERCA JEZUSA W KRAKOWIE

W roku 1868 w Krakowie w dzielnicy Wesoła przy ul. Kopernika 26 jezuici kupili posiadłość: park, ogród i pięć budynków. Niedługo potem na kaplicę zakonną pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa przebudowano tzw. dom zajezdny. Prowincjał jezuitów Kasper Szczepkowski poświęcił ją 28 VIII 1870 r. Po 42 latach została ona rozebrana, a na jej miejscu architekt Franciszek Mączyński (1874-1947) wybudował dwupiętrowy budynek: dom pisarzy i furtę zakonną. Teraz nabożeństwa zaczęto odprawiał już w nowo wybudowanej zakrystii przy powstającym kościele Serca Jezusa. Inicjatorem wybudowania nowej świątyni był, w 1903 r., prowincjał Włodzimierz Ledóchowski.

Jezuici zamierzali nadać temu kościołowi rangę centralnej świątyni Serca Jezusa w Polsce. Istotne w lokalizacji budowy było to, że od 1872 r. przy ul. Kopernika 26 istniało już Apostolstwo Modlitwy ze swym organem: „Posłańcem Serca Jezusa”. Miesięcznik ten gorliwie propagował budowę i wyposażenie przyszłego kościoła. W 1903 r. rozpoczęto zbiórkę pieniędzy, aby w dawnej stolicy Polski szybko wznieść tę świątynię. Jej budowa miała jednoczył Polaków będących pod zaborami. Wzorem ideowym dla tej świątyni miała był bazylika Sacre-Coeur ówcześnie budowana przez cały naród francuski na wzgórzu Montmartre w Paryżu. W Krakowie zbierano środki na budowę, a ofiarodawcom wysyłano podziękowania wraz ze specjalnie wydrukowanym obrazkiem. W samym 1904 r. zakupiono ich 102 tys. W naszym zakonnym archiwum w Krakowie znajduje sił 8 ksiąg ofiar, w których zapisano nazwiska ofiarodawców. Postarano się też dla nich o specjalne błogosławieństwo papieskie Piusa X. Od chwili rozpoczęcia kolekty do ukończenia budowy kościoła w 1912 r. zebrano ponad 700 tys. koron austriackich. Dalsza zbiórka (do 1938 r.) była przeznaczona na wyposażenie kościoła.

KONKURS NA SZKIC KOŚCIOŁA

Zaproszeni do uczestnictwa w konkursie zostali: Antoni Wiwulski, architekt i rzeźbiarz z Paryża (przedstawił projekt neoromańsko-modernistyczny), brat zakonny Józef Kurpierz SJ, rysownik z WAM-u w Krakowie (zaprezentował projekt neoromański), prof. architektury Teodor Talowski z politechniki lwowskiej (przedstawił projekt neoromańsko-gotycki), Julius Mayreder, architekt z Wiednia (dał projekt neorenesansowy), i prof. architektury Józef Pokutyński z Państwowej Szkoły Przemysłowej w Krakowie (wykonał projekt neobarokowy). Wynik konkursu był negatywny i żadnego z artystów nie zaproszono do opracowania szczegółowego projektu przeznaczonego do realizacji. Ogół zaprezentowanych prac cechował historycyzm i eklektyzm bez tzw. pierwiastka swojskiego. Po konkursie jeszcze dwa projekty kościoła wykonał Friedrich Ohmann, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, i nadworny architekt cesarza Franciszka Józefa; jednak oba zostały odrzucone ze względu na przekroczenie kosztorysu budowy. Ostatecznie, spośród 50 architektów i budowniczych na projektanta kościoła wybrano Franciszka Mączyńskiego, który przygotował aż trzy projekty. Do realizacji budowy wybrano trzeci, który był wypadkową dwóch poprzednich projektów. Mączyński cieszył się już uznaniem i wielkim dorobkiem. Jego autorstwa był secesyjny gmach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.

FRANCISZEK MĄCZYŃSKI ARCHITEKTEM KOŚCIOŁA

Kościół jezuicki miał być usytuowany bokiem do ul. Kopernika, a zaprojektowany został w duchu historycyzmu o cechach neoromańskich, neogotyckich, neobarokowych i motywach postsecesyjnych z czworoboczną wieżą o wysokości 68 m. Wielostylowa świątynia ze swoją szlachetną prostotą podobała się. Projekt był spójny w rzucie, zwarty w bryle. Poświęcenia kamienia węgielnego dokonał bp Anatol Nowak 1 XI 1909 r., kiedy mury kościoła wznosiły się już na kilka metrów nad ziemię. Akt fundacyjny w języku łacińskim zredagował ks. Jan Rostworowski SJ, wykaligrafował go brat Józef Kurpierz SJ. Akt erekcyjny rozpoczynał się od słów: „Miłosiernemu Sercu Boskiego Zbawiciela wierny lud polski z obu stron oceanu, szczodrą ubóstwa swego ofiarą z fundamentów wznosi ten kościół, by stanął w sercu ojczyzny jako wieczny pomnik i tron królewski zmiłowań Chrystusowych. A więc rośnijcie mury i dźwigajcie się wieże, wznoś się ku niebu w starym Krakowie, Bożego Serca nowy przybytku”. Dokument zawierał imiona i nazwiska znaczących osób duchownych i świeckich i kończył się słowami: „Plan tego kościoła stworzył i wykonał architekt Franciszek Mączyński, robotami murarskimi kierował Sylwester Zabłocki, całej fabryki doglądał brat Stanisław Dydek SJ”. W uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego wzięło udział 6 tys. osób. Akt erekcyjny podpisało prawie 200 uczestników uroczystości. Dokument włożono do puszki miedzianej i umieszczono w kamieniu węgielnym, który tkwi w pierwszym filarze, po stronie północnej, najbliżej głównego ołtarza. Dnia 29 IV 1911 r. na kalenicy prezbiterium ustawiono metalowy krzyż wpisany w serce, a 30 X 1912 r. zatknięto krzyż na wieży. W stanie surowym kościół był wybudowany i pokryty dachówką z Preszowa. Dekoracja świątyni trwała kilka lat. Położono stiuki, wykonano polichromię sklepień, założono fryz mozaikowy i mozaiki boczne, wprawiono witraże, zbudowano ołtarz główny. Rzeźby stiukowe bocznych ołtarzy wykonał Karol Hukan. Kościół konsekrowano 29 V 1921 r.

W roku 1945 na skutek wybuchu podminowanego wiaduktu kolejowego uległy zniszczeniu witraże; w latach 1978-1989 wstawiono nowe, według projektu Jerzego Skąpskiego.

KAPLICA AKADEMICKA

W roku 1965 duszpasterz akademicki ks. Czesław Drążek SJ uzyskał od Wydawnictwa Apostolstwa Modlitwy dwie piwnice pod kościołem. Pierwsza znajdowała się pod południowym ramieniem byłego transeptu, a druga pod przęsłem nawy południowej. Piwnice zostały zaadaptowane na przedsionek do kaplicy i na tymczasową Kaplicę Akademicką. W roku 1969 ten sam duszpasterz otrzymał kolejną piwnicę pod południową nawą kościoła. Pomieszczenie pogłębiono i ułożono posadzkę z tłuczki marmurowej. Adaptacji piwnicy na Kaplicę Akademicką dokonał inż. arch. dr Tadeusz Gawłowski. W prezbiterium umieszczono malowany krzyż typu franciszkańskiego. Kamienny ołtarz i ambonkę wykonał Henryk Bąk. Nagłośnienie zrobił inż. Stanisław Jankosz. Uroczystego poświęcenia Kaplicy Akademickiej dokonał, 19 XI 1969 roku, kardynał Karol Wojtyła. W tym roku obchodzimy rocznicę 40-lecia poświęcenia Kaplicy Akademickiej.

BAZYLIKA MNIEJSZA

W roku 1960 papież Jan XXIII nadał kościołowi tytuł Bazyliki Mniejszej. Od roku 1966 bazylika figuruje na liście zabytków. Kaplicę Wieczystej Adoracji zaprojektowali Lubosław Dormus, Wojciech Pietraszewski i malarz Jerzy Świecimski, a poświęcił ją w roku 1960 bp K. Wojtyła. W roku 2009 zakończono wymianę dachu bazyliki, a na 100-lecie poświęcenia kamienia węgielnego wybudowano nowy posoborowy ołtarz i ambonkę. Zaprojektował je ks. Zygfryd Kot SJ ze Stowarzyszenia ChSTSS „Ecclesia”, a wykonał z tureckiego marmuru artysta Jan Siuta. Ołtarz nawiązuje swym stylem do elementów architektonicznych świątyni; jego konsekracji (7 XI 2009 r.) dokonał ks. kardynał Stanisław Dziwisz. Bazylika zyskała wspaniały ołtarz do celebry Eucharystii i godne miejsce do głoszenia słowa Bożego.