Przesłanie teologiczne mozaik ołtarza głównego Bazyliki Serca Jezusa

By Published On: 7 listopada 2014Categories: Mozaika1763 words9,8 min read

W poprzednim artykule omówiliśmy dekoracje i przesłanie teologiczne półkolistego pola górującego nad całością wnętrza konchy, a przedstawiającego Ducha Świętego i Jego dary. W tym artykule zajmiemy się symboliką ikonograficzną wyrażającą teologiczny przekaz zawarty w dekoracji dwunastu kasetonów, położonych centralnie w środkowej części konchy, stanowiących symboliczną oś kompozycji.

      Najpierw zajmiemy się czterema centralnymi kasetonami, schodzącymi promieniście w dół. Potem opiszemy mozaiki sąsiadujące z nimi po prawej i po lewej stronie. W ten sposób otrzymamy dość zwarty przekaz teologiczny. Nie będzie on jednak kompletny. Pełna interpretacja ukaże się nam dopiero wtedy, gdy zostaną odczytane wszystkie mozaiki, a ich symbolika wyrażona zostanie w kluczu interpretacyjnym relacji nie tylko pionowych, ale i poziomych, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi kręgami. Istotne jest, byśmy zrozumieli, że położenie symboli obok siebie tworzy ich głębię teologiczną.

      Środkowy, centralny kaseton, położony w najwyższym rzędzie, zawiera przedstawienie Ręki Boga Ojca. Wynurza się ona z obłoku, jest skierowana w dół w geście konsekracyjnym i zarazem jakby błogosławiącym. Zwraca uwagę specyficzne ułożenie palców, wskazujące na dwie natury Jezusa- Boską i ludzką. Ręka znajduje się na tle ciemnego krzyża, wpisanego w złote pole mozaiki. Od niej rozchodzi się poziomo jasny promień. W górnej partii mozaiki widnieje łaciński napis: Pater, a dolne jej pole wieńczy łacińskie słowo: Noster. Użycie początkowych słów Modlitwy Pańskiej jest czytelnym symbolem Wszechmocy Boga. Ręka została wkomponowana w krzyż tak, jakby go trzymała. To Jezus objawia ludziom Ojca, a przez krzyż staje się drogą do Niego.

      Pod tym kasetonem, w drugim rzędzie od góry, znajduje się mozaika przedstawiająca Kielich ofiarny z Hostią i znakiem IHS. Na jasnozłotym tlewidnieje złocisty kielich, wyróżniony z tła intensywną barwą. Nad nim widzimy białą Hostię z czerwonym napisem IHS. Użyty monogram jest skrótem greckich liter imienia Jezus (??????). Po lewej stronie kielicha, w połowie jego wysokości, znajduje się alegorycznie przedstawione słońce z zaznaczonymi oczami, nosem i ustami. Po prawej stronie kielicha widnieje księżyc w fazie nowiu zamknięty zarysowanym okręgiem. Kielich stoi na podłożu lekko seledynowym. Jest on symbolem Ofiary Eucharystycznej i krzyżowej naszego Pana. W ten alegoryczny, obejmujący kosmos, sposób została wyrażona jedność ofiary krzyżowej i Ofiary Eucharystycznej, składanej na ołtarzach całego świata. Słońce może też symbolizować Chrystusa, a księżyc Jego odbicie, czyli Kościół.

      Niżej, w centralnej części trzeciego od góry rzędu kasetonów, widnieje mozaika przedstawiająca Zwycięski wieniec Chrystusa. Jest onwkomponowany w brązowy równoramienny krzyż na złotym tle. Wieniec jest zielony, spleciony z prostych seledynowych i ciemnozielonych gałązek. Wielkością obejmuje ramiona krzyża, dobrze wpisując je we wnętrze powstałego kręgu. W czterech polach wieńca utworzonych z przecięcia przechodzącego przez niego krzyża, widnieją duże czerwone litery, symetrycznie ułożone: IC, XC, NK. Te litery stanowią grecki skrót słów: IC – Jezus, XC – Chrystus, NK – Nika – zwycięża. Chrystus jest zwycięzcą, a krzyż Jego jest zwycięstwem. Warto zwrócić uwagę na powtarzający się motyw krzyża użyty w dekoracji mozaikowej wielu kasetonów. Tym często podejmowanym symbolem autor jakby przypomina, że nie możemy zapomnieć o krzyżu, gdy celebrowana jest Eucharystia. Jest ona bowiem zarazem ofiarą Wieczernika, Wielkiego Piątku i Niedzieli Zmartwychwstania.

      Tuż pod tą mozaiką, w ostatnim, czwartym rzędzie kasetonów, widnieje Symbol Trójcy Świętej – trzy splecione z sobą nierozerwalnie koła-pierścienie, z których na wszystkie strony bije świetlisty blask. Sanctissima Trinitas prezentuje się majestatycznie. Nie bez znaczenia są barwy użyte do wypełnienia wnętrza pierścieni. Ich gama zaczyna się od brązu poprzez intensywne złoto, biel, róż, zieleń i seledyn. Równie ciekawie wykonane są promienie otaczające symbol Trójcy Świętej, mieniące się odcieniami bieli, czerwieni i zieleni. Zachodzą one dyskretnie na siebie, dając wrażenie żywego, a zarazem życiodajnego ognia. Tło mozaiki jest złote, a w jego górnej lewej i prawej części widniej litera „S”. Wnętrze pierścieni wypełnia napis TRI-NI-TAS rozłożony na każde z trzech seledynowych pól.

      W pierwszym górnym kasetonie, położonym na lewo od przedstawienia Ręki Boga, znajduje się mozaika ukazująca Wieczny ogień, symbol żaru serc i ofiary. Na złotym tle widnieją czerwone, rozedrgane języki ognia. Unoszą się one ze zdobnej czaszy, w której nieustannie płonie ogień.

      Pod tym kasetonem mamy zobrazowane Dwa kłosy pszeniczne. Wyrastają one z zielonego pola i są wkomponowane w brązowy krzyż na złocistym tle. Kłosy są dorodne, białe z czytelnym rysunkiem ziaren. Ich obecność, prostota i dostojeństwo symbolizuje Chleb Eucharystyczny – pokarm sycący dusze i ciało.

      Bezpośrednio niżej widnieje mozaika z Aniołem śpiewającym „Gloria”. Ten niebiański duch jest jednym z sześciu aniołów pojawiających się w całej dekoracji konchy. Prezentuje się wyjątkowo majestatycznie. Uwagę przyciąga jego skupiona twarz i bijący z niej spokój; ma piękne oczy. Rysy anioła przypominają twarz szlachetnego młodzieńca z długimi puszystymi blond włosami i kosmykiem opadającym na czoło. Wokół jego głowy znajduje się złota aureola, w którą wkomponowano łaciński napis: ADORAMVS TE (Wielbimy Cię). Anioł ma sześć skrzydeł, ożywionych niewidzialnym ruchem, charakterystycznie ułożonych i niemal całkowicie wypełniających przestrzeń złotego tła mozaiki. Mimo iż napis wokół jego głowy podaje cytat z radosnego hymnu „Gloria”, to jednak sam anioł ma zamknięte usta, jakby w całkowitym skupieniu adorował Boga. Urzeka kolorystyka jego skrzydeł, wyrażona barwami czerwieni, zieleni, czerni i bieli. Skrzydła Serafina, czyli anioła o sześciu skrzydłach, pokryte są długimi piórami, finezyjnie napuszonymi. Już to opadają one w dół, już to są skulone, już to szeroko rozwarte. Niebiańska istota reprezentuje mieszkańców nieba, którzy aktywnie uczestniczą w liturgii Kościoła. Sprawując Eucharystię w ich obecności, mamy pewność, że jesteśmy w świątyni Boga, czujemy Jego wszechobecność i chwałę.

      Pod kasetonem z Serafinem znajduje się mozaika przedstawiająca Źródło Życia. Jest to fontanna z dwoma gołębiami. Symbolizują one spragnione świętości dusze, czerpiące życie z Chrystusa – Źródła wody żywej. Na tle ciemnego krzyża widnieje szeroka jasna czasza fontanny, z której przelewa się dwoma czerwonymi strumieniami woda. Na jej obrzeżu stoją dwa gołębie, które zanurzają w wodzie czerwone dzióbki i łapczywie ją piją. Są przy tym pochylone, a ich skrzydła są rozpostarte. Z fontanny wyrasta zielony krzew z siedmioma czerwonymi kwiatami, osadzonymi w jednym rozłożystym baldachimie. Każdy z pąków kwiatowych jest symbolem jednego z siedmiu sakramentów w Kościele. To zielone drzewko symbolizuje Chrystusa i Jego Kościół.

      Przechodząc na prawą stronę centralnej części konchy, w pierwszym górnym rzędzie, obok mozaiki Ręki Boga, widzimy mozaikę przedstawiającą Koronę. Na jasnym złotym tle widnieje królewski symbol władzy Chrystusa. Korona jest bogato zdobiona. Nad nią znajduje się niewielki czerwony równoramienny krzyż, wpisany w złoty okrąg.

      W kasetonie położonym bezpośrednio niżej widzimy Winne grona, które są wkomponowane w brązowy krzyż, widoczny na złotym tle. Dwie kiście winogron oplatają krzyż, a i ich czerwone dorodne grona zwisają poniżej jego poziomej belki. Zaś dwa rozłożyste zielone liście sięgają powyżej tej belki, wypełniając przestrzeń nad nią. Krzyż jest znakiem męki i poniesionej przez Jezusa ofiary, a winogrona są symbolem Eucharystii i potrzebnego do jej sprawowania wina – owocu winnego krzewu i pracy rąk ludzkich.

      Niżej znajduje się mozaika z drugim Aniołem śpiewającym „Gloria”. Układ kompozycyjny tej mozaiki jest bardzo podobny do omawianej już mozaiki po lewej stronie kompozycji. Różni się jednak od tamtej kolorystyką skrzydeł oraz szczegółami twarzy Serafina. Na tej mozaice oczy anioła są szeroko otwarte i uniesione w górę, a włosy ciemne, czesane przez środek i opadające. Wokół jego głowy widnieje napis umieszczony w aureoli: GLORIFICAMVS TE (Wysławiamy Cię).

      Poniżej znajduje się mozaika Baranka paschalnego.Wpisanyw brązowy krzyż na złocistym tle widnieje śnieżnobiały Baranek paschalny, leżący na zielonym pastwisku. Uniesioną nogą podtrzymuje rozwianą czerwoną z białym krzyżem chorągiew zwycięstwa. Złociste tło mozaiki wypełniają zielone gałązki z widocznymi liśćmi. Jest to symboliczne wyobrażenie tajemnicy paschalnej Jezusa, a krzyż mówi o cenie Jego zwycięstwa. W prawym rogu umieszczony jest skomponowany z dużych ciemnych łacińskich liter monogram PASCHALIS (Paschalny), nawiązujący do wyeksponowanej w tym kasetonie postaci Baranka.

      Prezentowane wyżej mozaiki wyrażają czytelny, wspólny przekaz teologiczny. Możemy go również dostrzec, analizując symboliczną treść mozaik w kierunku poziomym. Najwyżej położone trzy centralne mozaiki przekazują ideę Boga Ojca, który żarem swej miłości i królewskością swego Syna uświęca Kościół. Mozaiki położone bezpośrednio pod nimi wyrażają, że Eucharystia odgrywa we wspólnocie Kościoła rolę centralną i jest zarazem ofiarowaniem Bogu darów chleba i wina. Trzy mozaiki leżące poniżej przedstawiają aniołów otaczających misterium Jezusa, zaś w ostatnim, najniższym rzędzie, widzimy, jak Trójca Święta uświęca Kościół, otwierając mu źródło życia – Eucharystię i pozostałe sakramenty.

UDOSTĘPNIJ